Guînes - Een Belgische kolonie tijdens de Eerste Wereldoorlog

Toen ik op 2 augustus van vorig jaar toekwam in Guînes of  Giezene (Pas De Calais) was het marktplein gevuld met kermiskramen die het uitzicht volledig belemmerden.  Het stadje leek daardoor niet meer op het beeld dat ik ervan gevormd had op basis van enkele foto's van de Eerste Wereldoorlog. Hetzelfde plein was toen de paradeplaats van het Belgisch leger.

In de archieven van het BDIC (Bibliothèque de Documentation Internationale Contemporaine) is een interessant document te vinden.  Een handgeschreven tekst uit 1920 van de directeur van de stedelijke jongensschool van Guînes waarin hij terugblikt op de aanwezigheid van de geallieerde troepen tijdens de oorlogsjaren "Souvenir de l'occupation par les armées françaises et alliées". Hieronder heb ik het deel opnomen, in de Nederlandse vertaling, waarin hij het heeft over de Belgen.



Verblijf en doortocht van troepen
In de loop van de Grote Oorlog zag het stadje Guînes, met zijn 5.000 inwoners en gelegen op 9 km ten zuiden van Calais, veel geallieerde troepen en grote konvooien van zware Britse artillerie met hun tractoren voorbijtrekken, op hun weg naar het Vlaamse front.  Regelmatig waren er ook Franse regimenten op rust.  Er verbleven eveneens Senegalezen en Hindoes maar dan voor kortere periodes, in tegenstelling tot het Belgisch leger dat meer dan vier jaar een kantonnement vestigde in Guînes.

De Belgen in Guînes
Op de avond van 14 oktober 1914 kwamen er Belgische cyclisten (wielrijders) toe in Guînes, na hun terugtocht uit Antwerpen.  Daags nadien deed een regiment lansiers en een regiment gidsen hun intrede.  Ze werden al snel gevolgd door de vermaarde muziekkapel van de gidsen, een heerschare van muzikanten die ons de komende jaren nog zouden trakteren op voortreffelijke concerten.  Nog enkele dagen later streek de prestigieuze rijschool van Ieper neer.

De Belgische troepen zouden uiteindelijk meer dan 4 jaar verblijven in Guînes.  Hun reputatie van heldhaftigheid, verworven door de stoutmoedige verdediging van hun vaderland dat brutaal was overrompeld door de Duitse horden, was hen voorgegaan.  De Belgische cyclisten, lansiers en gidsen werden met groot enthousiasme begroet.  Guînes werd net als Calais een belangrijke basis van het Belgisch leger, een depot van waaruit de versterkingen vertrokken die met een opmerkelijk doorzettingsvermogen strijd zouden leveren in de loopgraven aan de IJzer.


Guînes, Belgische soldaten op het marktplein, collectie K. Smets

De kantonnementen

Alle leegstaande gebouwen zoals de sport-en de feestzaal, maar ook schuren en loodsen boden onderdak aan onze dappere bondgenoten.  De Belgische soldaten die bij plaatselijke families verbleven probeerden zichzelf nuttig te maken en het vertrouwen te winnen.  Een reeks van huwelijken bezegelden het Frans-Belgische bondgenootschap.  Eerlijkheidshalve moet gezegd worden dat de Belgen de genereuze gastvrijheid die hen zo spontaan werd verleend ook daadwerkelijk hebben verdiend.

De Belgische families in Guînes
Na de invasie van België en als gevolg van de baldadigheden begaan door het Duitse leger zochten veel Belgische families hun toevlucht in Frankrijk en dan vooral in de regio's waar het Belgisch leger een kantonnement had.  Guînes werd bij wijze van spreken een Belgische kolonie waar deze families vrij gemakkelijk een dak boven het hoofd vonden, maar vaak tegen een te hoge prijs.

De Belgische kinderen in de jongensschool van Guînes
De Belgische kinderen werden toegelaten tot onze scholen en onderscheidden zich door hun werk en goed gedrag.  Heel wat Vlamingen hebben er Frans geleerd.  Sinds hun terugkeer naar België hebben deze voormalige leerlingen ons brieven gestuurd waaruit hun dankbaarheid bleek.  Sommigen hebben zelfs de gelegenheid aangegrepen om tijdens de afgelopen vakantie terug te keren naar hun tijdelijke vaderland en er hun leraar te bezoeken die aan hen niets anders dan goede herinneringen bewaart.

Belgische uitdrukkingen in onze woordenschat
De meeste Belgen spraken Frans.  De lokale woordenschat is verrijkt met enkele van hun uitdrukkingen.  "Nonante" voor 90, "octante" voor 80 en "septante" voor 70.  Er zouden door onze leerlingen heel wat minder fouten zijn geschreven als we dezelfde spelling in Frankrijk hadden behouden!

Besluit
Om af te ronden mogen we stellen dat de doortocht en het verblijf van de Franse en de geallieerde troepen het patriottisch gevoel sterk heeft aangewakkerd in onze stad, zowel bij kinderen als bij volwassenen.  De gezamenlijke militaire inspanningen, voor de heiligste aller doelen, hebben aan onze bevolking het belang bijgebracht van de volgehouden strijd en van ieders plicht om alle noodzakelijke offers te aanvaarden, opdat uiteindelijk de rechtvaardigheid kan zegevieren over het brute geweld.

In de contacten met onze bondgenoten hebben jong en oud geleerd elkaar beter te begrijpen en elkaar te waarderen.  Bovendien leerden onze leerlingen de gastvrijheid in de praktijk te brengen die steeds al een grote kwaliteit was van het Franse volk.

Te Guînes, 27 mei 1920

M. Théry, directeur de l'Ecole public des garçons

Maar ook kritische geluiden ...
Directeur Théry mocht dan al een goede herinnering hebben bewaard aan de Belgische aanwezigheid, er waren ook kritische stemmen.  In een document van de Heemkundige Kring van Guînes schrijft voorzitter Eric Buy dat het Belgisch leger in feite de stad had overgenomen.  Op de grote markt werden de troepen geschouwd en het religieuze leven had zich aangepast met misvieringen zowel in het Frans als in het Nederlands.  Sommige Franse plechtigheden werden afgevoerd en in de plaats kwamen er Belgische, wat de wenkbrauwen deed fronsen van menige Guînois.

Belgische lansiers te Guînes.  Collectie F. Jaecques

De Belgische dokters verstrekten gratis geneeskundige zorgen aan de inwoners en er waren veelvuldige contacten tussen de Belgische militairen en de lokale bevolking.  Meer dan zestig Franco-Belgische huwelijken werden genoteerd tijdens de ganse oorlog.  De ogenschijnlijk goede verhoudingen werden echter overschaduwd door incidenten waarvan de oorzaak vaak lag bij de Belgische soldaten.

Nog volgens Eric Buy hadden de fricties tussen de inwoners van Guînes en de Belgen mede te maken met de stijl van de Belgische plaatscommandant, majoor Michaux, die getypeerd werd als een moeilijke persoonlijkheid.  Een andere bron van ongenoegen waren de stijgingen van de voedselprijzen in de winkels, als gevolg van de grote Belgische aanwezigheid.  Eind 1917 zullen de Belgische militairen Guînes verlaten tot spijt van de plaatselijke middenstand.

Een koloniaal in Guînes
Toen ik in het gemeentelijk museum op zoek ging naar sporen van Belgen tijdens de Eerste Wereldoorlog vertelde een vriendelijke museummedewerker me dat dit deel van hun collectie zich in een ander gebouw bevond dat momenteel niet toegankelijk was.  Spontaan begon hij echter over de toenmalige Belgische commandant Michaux, een "caractériel", die een reputatie verworven had die honderd jaar later nog steeds standhoudt.

Majoor Oscar Michaux werd op 14 oktober 1914 aangesteld als commandant van het depot van de 1ste cavaleriedivisie te Guînes.  Op dat moment een verantwoordelijkheid over 1.800 manschappen en 550 paarden. In het depot kregen de cavaleristen, na hun basisopleiding in het centre d'instruction de cavalerie, nog aanvullende training en ontvingen ze hun uitrusting en wapens om vervolgens naar het front te worden gestuurd.

Majoor Michaux °27/03/1860   +07/01/1918.  Collectie KLM-MRA

De 54-jarige Michaux had toen al een gevulde militaire loopbaan achter de rug.  In dienst van het leger sinds 1880 was hij in 1887 opgeklommen tot onderluitenant bij het 1ste regiment lansiers.  Twee jaar later tekende hij voor de Force Publique de l'Etat Indépendant du Congo.  Hij scheepte in voor Afrika op 2 december 1889.  Hij zou er, met een onderbreking van enkele maanden waarin hij tijdelijk terugkeerde naar België, blijven tot 1897. 

Michaux's passage in Kongo verliep niet onopgemerkt.  Hij deed mee aan een resem strafexpedities en campagnes tegen plaatselijke krijgsheren en Arabische slavenhandelaars.  Zijn palmares : meegedaan aan meer dan 60 veldtochten; 1 vermelding op het dagorder voor zijn stoutmoedigheid in de strijd; een gegraveerde sabel ontvangen uit de handen van Leopold II; een benoeming tot districtscommissaris en tenslotte; een totaal van vijf vlaggen die hij persoonlijk buitmaakte van de vijand.

Terug in België zal Michaux, die inmiddels kapitein was, een viertal jaren het bevel voeren over een cavalerie eskadron.  Door zijn overgewicht werd hij in 1913 niet meer geschikt bevonden om een actieve eenheid te leiden.  Hij kreeg vervolgens het depot van de 1ste cavaleriedivisie te Beveren-Waas onder zich.  Op kerstmis 1913 ontving hij zijn bevordering tot majoor.

En dan belandden we terug in de Eerste Wereldoorlog en in Guînes.  Michaux was er van oktober 1914 tot december 1917 commandant van het cavaleriedepot.  Niettegenstaande er halverwege 1917 een reorganisatie van de depots werd doorgevoerd en er sprake was dat hij zou verkast worden naar een opleidingskamp van de infanterie, bleef hij op post te Guînes.  Hij verveelde er zich stierlijk, in het najaar van 2017 was hij immers door de herschikkingen een belangrijk deel van zijn verantwoordelijkheden kwijtgespeeld.

Michaux zou in maart 1918 met pensioen gaan maar de dood kwam echter sneller.  Hij overleed op 7 januari te Gravelines als gevolg van een hartfalen.  Hij werd er begraven en in 1922 liet zijn weduwe de stoffelijke resten overbrengen om herbegraven te worden in België.

Naar de roots van Michaux
In het Waals-Brabantse dorpje Glimes zijn ze Michaux niet vergeten.  Hij zag er het levenslicht op 27 maart 1860 en vandaag heeft hij er nog een straat.  De Rue Commandant Michaux is een smalle en lange weg die van de hoofdweg, enkele kilometers buiten Jodoigne, naar het dorp van Glimes leidt.

Glimes. Foto K.Smets

In het kleine centrum van Glimes zijn nog enkele mooi oude huizen.  En natuurlijk een monument voor de gesneuvelden.  Tegen de muur van de vroegere gemeentehuis zijn drie gedenkplaten bevestigd.  Op een daarvan is Michaux vermeld.

Glimes. Foto K. Smets
Moge hij rusten in vrede ...


K. Smets


Bronnen:
  • E. Buy, Guînes dans la Grande Guerre, conférence du 10 novembre 2008
  • KLM-MRA documentatiecentrum, militair dossier Oscar Michaux
  • M. Théry, Souvenir de l'occupation par les armées françaises et alliées, 1922, BDIC





Reacties

Populaire posts